آیا هر از گاهی، دروغ های شاخدار هم سر هم می کرد؟

این یکی را نمی دانیم؛ گرچه، شعر نیکو می فرمود.

«ناصرالدين شاه مردي مستبد به راي و خودخواه، متدين و پابند شعائر ديني ، شيفته اصلاحات و اقدامات تازه براي تحكيم اساس سلطنت و استقرار نفوذ خويش در ميان درباريان و اطرافيان بود.

او خود را خلیفه اسلامی در عالم تشیع می دانست و به همین مناسبت، مورخین قاجاریه، تهران را دارالخلافه خوانده اند. ناصرالدين شاه با آنکه هیات وزیران برگزید و طبق فرمان، آنان را در کارهای مملکت اختیار داد، لیکن هیچ وزیر و مامور عالیرتبه ای جرات و جسارت آن را نداشت که امر مهمی را بدون اجازه شاه انجام دهد و همگی او را تواناترین رجل سیاسی کشور و ظل الله و اطاعت از فرمان او را واجب و به منزله ی اطاعت از فرمان الهی می دانستند. بدین ترتیب، در حقیقت زمام کلیه امور کشور در دست شخص ناصرالدین شاه بود و او به فراست دریافته بود که اطرافیانش همگی مردم بی شخصیت و نوکرمآب هستند.

زندگی خصوصی ناصرالدين شاه و وضع حرمسرا و شیفتگی و هوسرانی و لطیفه گویی و طبع شعر و سایر خصوصیات اخلاقی او موضوع داستان ها و روایات و حکایات متعددی است که هر کس موافق ذوق و سلیقه خود آن ها را پرورانده و دباره ی آن ها کتابی ساخته و پرداخته است.»۱

این پادشاه در عیاشی و کامرانی، گوی مسابقت را از جد خود ربود و خزائن ایران را که در تمام عالم ضرب المثل بود به عیاشی صرف نمود.

آنچه محقق است از آغاز تا انجام ۱۸۳ زن اختیار کرد؛ پنج سفر رسمی و چند مسافرت غیررسمی کرد؛ اضافه بر یکصد کرور خزانه ی ایران صرف این مسافرت های بی معنی شد؛ در پنجاه سال سلطنت خود، ۸۳ قرارداد تجارتی و سیاسی و سرحدی و امتیازی با دول و اتباع خارجه بست و در جمیع آن ها ایران مغبون گردید. ۳۵ از آن مقاولات و امتیازنامه ها با اخذ پیکش چشم بسته به صحه رسید.

ممالکی که در عهد سلطنت این پادشاه رسما از ایران خارج شد از این قرار است:

افغانستان (تمام)، نصف از خاک خراسان، سیستان (قائنات)، مرو، سرخس، مسقط، عُمانات، ترکمان (تمام)، ۱۷۳ قطعه از جزائر و سواحل خلیج فارس و دو ثلث از بلوچستان و نیز به سرخدات آذربایجان و گیلان و مازندران و استرآباد و کردستان از همسایگان خیلی تجاوز شده است.

در ایام سلطنت این پادشاه اعظم خساراتی که به ایران وارد آمده است، شهادت میرزا تقی خان امیرنظام اتابک اعظم است ... و گناهی جز جلوگیری از حرکات بچگانه پادشاه و خیرخواهی مملکت و سلطنت نداشت ...

این پادشاه را خودنمایی و تلون مزاج به درجه کمال برو و به هر کاری اقدام کرد، ناتمام گذارد؛ فرومایگان را عزیز می خواست و برومندان را ذلیل.

شعر نیکو می فرمود؛ پایبند نماز بود, مجالس تعزیه را دوست می داشت؛ خویش را دیپلمات جلوه می داد ... خوش طاهر و بد باطن بود؛ هزاران تن بیگناه را فدای نفس و شهوترانی خود ساخت؛ خدمات صادقانه را اصلا منظور نمی داشت؛ هر کس را که راغب به اصلاحات دید با خاکش یکسان ساخت ...»۲ 

برگرفته از کتاب «کریم شیره ای»، گردآوری و نوشته ی حسین نوربخش؛

برنام و زیر برنام از آن من است.   ب. الف. بزرگمهر   ۲۲ اردی بهشت ماه ۱۳۹۵

پانوشت:

۱ ـ ایران در دوره سلطنت قاجار، علی اصغر شمیم، چاپ ابن سینا، بهمن ۱۳۴۲

۲ ـ تاریخ بیداری ایرانیان، ناظم اللسلام کرمانی