نودمین سال انتشار نخستین روزنامه‌ی
زرتشتیان
اسفندیار كیانی :
دی ماه امسال همزمان با نودمین سال بنیان‌گذاری
نخستین روزنامه‌ی زرتشتی است. این روزنامه كه «همای» نام داشت به دستیاری روان شاد
خداداد دستور كیخسرو هورمزدی در كرمان چاپ می‌شد. «همای» نخستین روزنامه‌ی كرمان نیز
بشمار می‌رفت. از این‌رو زرتشتیان كرمان را باید بانیان چاپ و نشر روزنامه در
كرمان دانست.
آغاز روزنامه‌نگاری در ایران
از نخستین روزنامه‌ای كه در ایران پا
گرفت تا آستانه‌ی مشروطیت، آن‌چه در روزنامه‌ها نوشته و پراكنده می‌شد، خبرهایی
درباره‌ی دربار شاهی و گزارش شكارهای شاه و دید و بازدیدهای او و بخشیدن فرنام‌ها (:لقب‌ها) به درباریان و خبرهای دست چندمی از جهان بود. داستان مطبوعات، از «كاغذ
اخبار» (نخستین روزنامه‌ی ایرانی كه میرزا صالح شیرازی چاپ می‌كرد) تا «وقایع
اتفاقیه» و «شرف» و «شرافت» و روزنامه های دیگر، این‌گونه بود. اگر اعتبار و ارزشی
برای مطبوعات آن دوره بتوان شناخت به روزنامه‌های فارسی‌زبان بیرون از كشور بازمی‌گردد.
روزنامه‌هایی همانند «اختر» چاپ استانبول كه آقامحمد طاهر تبریزی بانی آن بود؛ یا
«قانون» روزنامه‌ی پُرآوازه و جنجالی ملكم خان ناظم‌الدوله كه در لندن چاپ می‌شد؛
و نیز «ثریا» چاپ قاهره و «حبل‌المتین» چاپ كلكته. این روزنامه‌های آگاهی‌بخش،
پنهانی و دور از چشم حكومتیان به ایران می‌رسید و به دست مردم داده می‌شد. اما با
پاگرفتن مشروطیت، روزنامه‌های فراوان و اثرگذاری، یكی پس از دیگری، در تهران و
شهرستان‌ها چاپ شدند و آزادانه به دست مردم رسیدند.
بنیان‌گذاری نخستین روزنامه‌ی زرتشتیان
پیشگامی چاپ و انتشار نخستین روزنامه‌ی
كرمان را باید به زرتشتیان این شهر داد. زرتشتیان بودند كه نخستین روزنامه‌ی كرمان
را پایه‌گذاری كردند و راه برای انتشار روزنامه‌های پس از آن گشودند. بنیانگذار
نخستین روزنامه‌ی كرمان (و نخستین روزنامه‌ای كه زرتشتیان چاپ كردند) روان‌شاد
خداداد دستور كیخسرو هورمزدی بود. او در ٩ دی‌ماه ١٣٠١ خورشیدی شماره‌ی نخست
روزنامه‌ی «همای» را چاپ كرد و در آغاز آن با پافشاری بسیار نوشت:
«مرام ما این است كه هیچ‌وقت مطلبی را
در زیر لفافه‌های مستور نخواهیم گفت. آزادانه می‌گوییم و آزادانه می‌نویسیم.»
روزنامه‌ی «همای» ٧ شماره دوام آورد و تا به پایان به آن‌چه نوشته بود، وفادار
ماند.
خداداد دستور كیخسرو هورمزدی زمانی كه
«همای » را منتشر می‌كرد، تنها ١٩ سال داشت. اما از ذهنی روشن و نگاهی تیزبین
برخوردار بود. این را از نوشته‌های او كه پاره‌ای از آنها در مجله‌های سال‌های
بعد زرتشتیان (همانند «هوخت») بازچاپ شده است، می‌توان دریافت. خداداد هورمزدی در
خانواده‌ای دیندار زاده شده بود. پدر او دستور كیخسرو، فرزند دستور رستم، موبد
بزرگ زرتشتیان كرمان بود. این خاستگاه خانوادگی در بالندگی و پرورش ذهنی خداداد
هورمزدی بی‌گمان اثرگذار بوده است.
نگاهی گذرا به نوشته‌ی آغازین «همای»
خداداد هورمزدی در شماره‌ی نخست «همای»،
درباره‌ی آرمان خود از انتشار روزنامه‌اش چنین نوشته است:
«نگارنده‌ی خاكسار، به فراخور افكار و
وسعت اطلاعات خود، به نشر این مجله، كه شامل مقالات علمی و اخلاقی و تاریخی و ادبی،
و تا درجه‌ای سودمند برای افراد یك ملت قدیمی است، اقدام [كرد]؛ و به یاری خدای یكتا،
به نگارش نخستین شماره‌ی این نامه‌ی مختصر، موفق [شد] و به مدد پروردگار بی‌آغاز و
بی‌انجام و مساعدت برادران گرامی، قیام خواهد وزید؛ تا شاید فروغ دانش و بینش در
كانون قلب‌های ملت رو به درخشندگی نهاده، پرتو نور گیتی‌فروزش عموم آزادگان این
كشور با نام و فر را به راه تمدن، روان كند.»
تنها یك ماه پس از انتشار «همای» بود كه
زرتشتیان در تهران «نامه‌ی فره‌وهر» را به مدیریت خدارحم آبادیان منتشر كردند. از
آن پس مجله‌های گوناگون زرتشتی، همانند «پشوتن» (١٣٢٧ خورشیدی)، «هوخت» (١٣٢٩)،
«نامه‌ی مزدیسنان» (١٣٣٠)، «وهومن» (١٣٣١)، «پندار» (١٣٣١) و نمونه‌های دیگر، چاپ
و پخش شدند. اما سرآغاز و پیشرو همه‌ی این روزنامه‌ها و مجله‌ها، «همای» بود. پس
باید ارج آن را شناخت و یاد بنیان‌گذارش را گرامی داشت.
این نیز یادكردنی است كه شادروان دستور
خداداد هورمزدی در سال ١٣١٨ در حالی‌كه تنها ٣٦ سال داشت، چشم از جهان فروبست و به
سرای سرود و روشنایی پیوست. یادش پایدار.
یاری‌نامه:
- «درآمدی بر تاریخ مطبوعات زرتشتی»-
بوذرجمهر پرخیده ـ هفته‌نامه‌ی «امرداد»، شماره‌ی ١١١، رویه‌ی ٥
- جستار «مجله‌ی همای» ـ چاپ شده در
«هوخت» ـ دوره‌ی بیستم، شماره‌ی ٢، اردیبهشت ١٣٤٨، رویه ٢٣
- «بررسی نقش و كاركرد مطبوعات زرتشتی
ایران در همگرایی ملی» ـ پایان‌نامه‌ی كارشناسی ارشد، پژوهش حمیدرضا خواجه‌خباز ـ
تابستان ١٣٩٠ ـ دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد
برگرفته از «امرداد»، تارنمای خبری زرتشتیان:
این نوشتار از سوی اینجانب اندکی در نشانه گذاری ها
ویرایش شده است. ب. الف. بزرگمهر
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر